อนุรักษ์พรรณไม้โดยใช้งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน

ชื่อผลงาน “แนวปฎิบัติที่ดี”อนุรักษ์พรรณไม้โดยใช้งานสวนพฤกษศษสตร์โรงเรียน
ด้านที่ 4 ด้านสิ่งแวดล้อม
ชื่อ-สกุลผู้นำเสนอ นางเสาวณีย์ มะเก๊ะ โรงเรียนบ้านหัวเขา
สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษานราธิวาส เขต 1 จัหวัดนราธิวาส
E-mail Souwanee4451@gmail.com
บทคัดย่อ
“การอนุรักษ์พรรณไม้โดยใช้งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน” เป็นส่วนหนึ่งของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ เพื่อสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช โดยโรงเรียนบ้านหัวเขาได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกโครงการเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๘ เพื่อให้เยาวชนใกล้ชิดกับพรรณพืช เห็นคุณค่า ประโยชน์ ความสวยงาม อันจะก่อให้เกิดความคิดที่จะอนุรักษ์พืชพรรณ รักหวงแหนและรู้จักการนำไปใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน
โรงเรียนบ้านหัวเขาได้ดำเนินงานการอนุรักษ์พรรณไม้โดยนำหลักปฏิบัติการของงานอนุรักษ์พันธุกรรมพืชตามพระราชดำริฯมาประยุกต์ใช้และกำหนดหลักการทำงานด้วยรูปแบบ PDCA มีผลการดำเนินงานให้นักเรียนตระหนัก รู้คุณค่าของพืชพรรณไม้ อนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อม ร้อยละ ๑๐๐ โรงเรียนเป็นแหล่งเรียนรู้แก่นักเรียนและชุมชน มีผลการดำเนินงานผ่านการประเมินได้ระดับป้ายพระราชทาน งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน โดยปัจจุบันโรงเรียนกำลังเตรียมรับการประเมินเพื่อรับเกียรติบัตรขั้นที่ ๑ รวมทั้งได้เผยแพร่ผลงานทั้งการถวายนำเสนองานต่อสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีและต่อสาธารณชนทั่วไป
ความสำคัญ
“การสอนและอบรมให้เด็กมีจิตสำนึกในการสำนึกในการอนุรักษ์พืชพรรณนั้น ควรใช้วิธีการปลูกฝังเด็กเห็นความงดงาม ความน่าสนใจและเกิดความปิติที่จะทำการศึกษาและอนุรักษ์พืชพรรณต่อไป การใช้วิธีการสอน การอบรมที่ให้เกิดความรู้สึกกลัวว่า หากไม่อนุรักษ์แล้วจะเกิดผลเสีย เกิดอันตรายแก่ตนเอง จะทำให้เด็กเกิดความเครียด ซึ่งจะเป็นผลเสียแก่ประเทศในระยะยาว”
จากพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีในเรื่องของสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน และการดำเนินงานของสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนเน้นการบูรณาการการเรียนรู้ทุกกลุ่มสาระซึ่งมีความสอดคล้องกับงานการจัดการเรียนรู้ของโรงเรียนและในเรื่องของการปฏิรูปการศึกษา ซึ่งเน้นให้นักเรียนเป็นศูนย์กลาง ประกอบกับโรงเรียนบ้านหัวเขาตั้งอยู่ในเขตพื้นที่พระราชฐานและป่าสงวนซึ่งบริเวณโรงเรียนมีพืชพรรณน้อยใหญ่ควรค่าแก่การศึกษาและอนุรักษ์ไว้ให้เป็นแหล่งเรียนรู้แก่เยาวชนและชุมชนต่อไป
ดังนั้น เพื่อเป็นการปลูกฝังให้นักเรียนมีจิตสำนึก เห็นคุณค่าในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกโรงเรียนโดยใช้แนวทางการดำเนินงานสวนพฤกษศาสตร์ทางโรงเรียนจึงได้เข้าเป็นสมาชิกงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ
จุดประสงค์
– เพื่อปลูกฝังและสร้างจิตสำนึกของนักเรียนให้มีความตระหนัก รู้คุณค่าของพืชพรรณไม้ในสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนและการอนุรักษ์ พัฒนาสิ่งแวดล้อม
– เพื่อส่งเสริมการเรียนรู้โดยนำสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนมาบูรณาการในการเรียนรู้ในกลุ่มสาระการเรียนรู้ต่างๆ
– เพื่อให้โรงเรียนเป็นแหล่งรวบรวมตัวอย่างพรรณไม้ ข้อมูลพรรณไม้และการเก็บรักษาเพื่อประโยชน์ทางการศึกษาและสามารถเผยแพร่ความรู้ของงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนสู่ชุมชนและผู้ที่สนใจ
เป้าหมาย
ด้านปริมาณ
เพื่อปลูกฝังและสร้างจิตสำนึกของนักเรียน ร้อยละ100
ด้านคุณภาพ
นักเรียนมีคุณลักษณะอันพึงประสงค์ในการปลูกจิตสำนึกในการอนุรักษ์พรรณพืช และ บรรลุเป้าหมายวิสัยทัศน์ ปรัชญา จุดเน้นของโรงเรียนอย่างมีคุณภาพ
ขั้นตอนและวิธีดำเนินการ
การดำเนินงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนของโรงเรียนบ้านหัวเขาได้นำหลักปฏิบัติการของงานสวนพฤกษศาสตร์ การอนุรักษ์พันธุกรรมพืชตามพระราชดำริฯมาประยุกต์ใช้ และกำหนดหลักการทำงานด้วยรูปแบบ PDCA
P (plan=วางแผน) มีการประชุมวางแผน แต่งตั้งคณะทำงาน จัดทำแผนและโครงการ อบรม พัฒนาบุคลากรเพื่อเพิ่มศักยภาพในการดำเนินงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน
D (do = ทำ)คือให้นักเรียนได้เรียนรู้ด้วยกิจกรรมต่างๆ ดังนี้
1. การเก็บรวมรวมพรรณพืชที่มีอยู่เดิม
เป็นการศึกษาพรรณพืชที่มอยู่เดิมในโรงเรียน โดยการกำหนดพื้นที่ศึกษา ทำและติดป้ายชื่อพรรณไม้การเก็บตัวอย่างพรรณไม้ และการทำทะเบียนพรรณไม้
2. นำพืชพรรณใหม่มาปลูกเพิ่ม
เป็นการศึกษาวิเคราะห์สภาพพื้นที่เพื่อนำพืชพรรณใหม่มาปลูกเพิ่มให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่
3. การบำรุงดูแลรักษา
เป็นการดูแลรักษาพรรณไม้ที่มีอยู่เดิมและพรรณใหม่ที่มีการปลูกเพิ่ม โดยการรดน้ำ การบันทึกการเจริญเติบโต และการบำรุงรักษา
4. การศึกษาเชิงประจักษ์
เป็นการศึกษาพืชเป็นรายกรณี โดยศึกษาส่วนประกอบของพืชตั้งแต่ราก ลำต้น ใบ ดอก ผล และเมล็ด
อย่างละเอียด
5. วิเคราะห์ วิจัยและการนำไปใช้
จากการศึกษาพืชเป็นรายกรณี ทำให้ทราบถึง ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ สรรพคุณและสารต่างๆที่มีในพืชแต่ละชนิด โรงเรียนบ้านหัวเขาได้เลือกศึกษากะเพรา โดยได้จัดทำโครงงานสารสกัดจากใบกะเพรา เนื่องจากในใบกะเพราสารเซสควิเทอร์พีน ชื่อบีตาคาร์โยฟิลลีน (ß-caryophyllene) และบีตาเอลิมีน (ß-elemene) นอกจากนี้ยังมีพรีนิลโพรพานอยด์หลายตัว ได้แก่เมทิลยูจีนอล (methyl eugenol) และเมทิลชาวิคอล (methylchavicol) สามารถไล่ยุงได้
ผลจากการศึกษาสารสกัดจากใบกะเพรา มีสีเขียวขี้ม้า มีกลิ่นหอม เพื่อนำไปใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ เช่น สเปรย์ไล่ยุง ยาหม่อง ยาปราบศัตรูพืช เป็นต้น
C (check = ตรวจสอบ) สรุป ประเมินผล รายงานผลการดำเนินงานปีการศึกษาละ 1 ครั้ง
A (Act = แก้ไข) คือการนำปัญหาที่พบจากการดำเนินงานมาปรับปรุงพัฒนา

ผลการดำเนินงาน
– นักเรียน บุคลากร มีความรับผิดชอบ ซื่อตรง อดทนสามัคคี เอื้ออาทร เกื้อหนุน เมตตากรุณา นำความรู้มาใช้ในชีวิตประจำวัน ตระหนัก รู้คุณค่าของพืชพรรณไม้ อนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อม ร้อยละ 100
– โรงเรียนมีการจัดการเรียนรู้แบบบูรณาการในกลุ่มสาระต่างๆทุกกลุ่มสาระและเป็นแหล่งเรียนรู้แก่นักเรียนและชุมชน
– โรงเรียนมีผลการดำเนินงานผ่านการประเมินได้ระดับป้ายพระราชทาน งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน และปัจจุบันโรงเรียนกำลังเตรียมรับการประเมินเพื่อรับเกียรติบัตรขั้นที่ ๑
ปัจจัยความสำเร็จ
โรงเรียนได้รับความร่วมมือจากนักเรียน คณะครู บุคลากรในการดำเนินกิจกรรม คณะกรรมการสถานศึกษา ผู้ปกครองนักเรียน สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษานราธิวาสเขต 1 หน่วยงานต่างๆในบริเวณใกล้เคียงโรงเรียน เช่น พระตำหนักทักษิณราชนิเวศน์ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เทศบาลตำบลกะลุวอเหนือ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพประจำตำบลกะลุวอเหนือ สถานีตำรวจตันหยง ฯลฯ ให้ความร่วมมือในการประสานงาน การอำนวยความสะดวก สนับสนุนกำลังกาย กำลังคน กำลังทรัพย์ อุปกรณ์ สิ่งของ พันธุ์พืช แหล่งข้อมูลและร่วมพัฒนาสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนให้เหมาะต่อการเป็นแหล่งเรียนรู้ทางสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน
การเผยแพร่ผลงาน
โรงเรียนบ้านหัวเขา ได้นำผลการดำเนินงานเผยแพร่ในรูปแบบต่างๆ ดังนี้
1. นำเสนองานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนถวายสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ในวาระต่างๆ ดังนี้
– สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมโรงเรียนบ้านหัวเขาและได้ทอดพระเนตรงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน เมื่อวันที่16 กุมภาพันธ์ 2555
– นักเรียนถวายงานสาธิตการเก็บตัวอย่างพันธุ์ไม้แห้งในการรับเสด็จสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีในงานของดีเมืองนรา เมื่อวันที่ 24 กันยายน 2556
– นักเรียนถวายงานสาธิตการเก็บตัวอย่างพันธุ์ไม้แห้งในการรับเสด็จสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีในงานของดีเมืองนรา เมื่อวันที่ 22 กันยายน 2557
– นักเรียนถวายงานสาธิตการเก็บตัวอย่างพันธุ์ไม้แห้งในการรับเสด็จสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารีในงานของดีเมืองนรา เมื่อวันที่ 21 กันยายน 2558
๒. จัดนิทรรศการเผยแพร่ผลงานต่อสาธารณชนในโอกาสต่างๆ ดังนี้
– จัดนิทรรศการนำเสนองานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ณ พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยาและทะเลไทย ต. แสมสาร อ. สัตหีบ จ. ชลบุรี เมื่อวันที่ 31 ตุลาคม – 5 พฤศจิกายน 2550
– จัดนิทรรศการนำเสนองานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ณ สวนสัตว์เปิดเขาเขียว ต.บางพระ อ. ศรีราชา จ.ชลบุรี เมื่อวันที่ 19-25 ตุลาคม 2552
– จัดนิทรรศการนำเสนองานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ณ โรงเรียนสุราษฎร์ธานี อ.เมือง จ.สุราษฎร์ธานี เมื่อเดือน พฤศจิกายน 2553
– จัดนิทรรศการนำเสนองานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ณ โรงเรียนวิเชียรมาตุ อ.เมือง จ.ตรังเมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน 2557
– จัดนิทรรศการดำเสนองานงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ณ โรงเรียนอนุบาลนราธิงาส อ.เมืองนราธิวาส เมื่อวันที่ 28-29 กรกฎาคม 2559
การขยายผลสู่ชุมชน
1. นักเรียน คณะครู บุคลากรทางการศึกษา ผู้ปกครอง และชุมชนร่วมปลูกต้นไม้ในโรงเรียนและนอกโรงเรียน
2. โรงเรียนมีการเพาะพรรณไม้และแจกพรรณไม้ให้ผู้ปกครองและชุมชนเพื่อให้เกิดการขยายพันธุ์ต่อไป
3. ผู้ปกครองและชุมชนร่วมบริจาคพรรณไม้ให้กับโรงเรียนมาปลูกเพิ่มเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้แก่นักเรียนและบุคคลทั่วไป

เอกสารอ้างอิง
เอกสารประกอบการฝึกอบรมปฏิบัติการงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน ของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.)
รายงานผลการปฏิบัติราชการโรงเรียนบ้านหัวเขา
รายงานผลโครงการสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน โรงเรียนบ้านหัวเขา